Gwara łowiecka, język łowiecki – odmiana języka środowiskowego, gwara myśliwych.
Łowiectwo jest aktywnością, którą człowiek zajmował się od początku swojego istnienia,
a która w miarę postępu cywilizacyjnego społeczeństw traciła i traci stopniowo na ważności i znaczeniu, stając się domeną wąskich grup.
Jest naturalne, że w przypadku wąskich, izolowanych społeczności, czy grup wykonujących określoną profesję – z upływem czasu wykształca się w ich obrębie odrębny język środowiskowy,
własna mowa, gwara, która usprawnia wzajemne porozumiewanie się i ułatwia przekaz informacji.
Natomiast w przypadku łowiectwa, podobnie jak ma to miejsce w kręgach wielu innych starych i zanikających profesji,
zachodzi proces odwrotny – w tych zawężających się kręgach społecznych, obserwuje się zjawisko zachowywania i kultywowania “mowy przodków”.
Wiele słów i określeń używanych przez dzisiejszych łowców – myśliwych, dbających o tradycje łowieckie, jest dziś dla wielu postronnych osób niezrozumiałe.
Warto przy tym zauważyć, że język łowiecki nie jest też zamkniętym zasobem słów, że wraz z rozwojem – choćby technik łowieckich – pojawiają się w nim nowe słowa i określenia,
natomiast terminy stare i dawno już nieużywane odchodzą w zapomnienie.
Słownik gwary łowieckiej
– A –
- ambona – stanowisko strzeleckie nad ziemią, zbudowane na słupach, czasem na drzewie
- anons – oszczek – głos psa oznajmiający znalezienie zwierzyny
- awantaż – kątowe odchylenie kolby względem poziomej osi lufy
– B –
- babrzysko – miejsce kąpieli dzików i jeleni
- badylarz – samiec łosia, o porożu w formie odnóg a nie łopat (zobacz: łopatacz)
- badyle – kończyny jelenia, łosia
- bałuchy – oczy zająca (trzeszcze)
- barłóg – legowisko dzików, niedźwiedzi
- basior – dorosły samiec wilka
- basista – jeleń byk wyróżniający się grubym głosem na rykowisku
- biegi – nogi dzika
- bekowisko – okres, miejsce godów u danieli
- biała stopa – teren polowania całkowicie pokryty śniegiem
- bielenie – zdejmowanie skóry z upolowanego zwierzęcia
- blaski – oczy zająca (trzeszcze)
- bokobrody – kępki dłuższych włosów czuciowych, wyrastające na policzkach rysia, żbika
- breneka – potocznie o naboju i pocisku kulowym do broni śrutowej
- brok – nazwa określająca drobny śrut
- bródka – krótkie piórka u nasady ogona słonki, element ozdobny kapelusza myśliwskiego
- bukowisko – okres godowy u łosi
- bulgot – głos wydawany przez koguta cietrzewia podczas toków
- burknięcie– odgłos podrywającego się z ziemi do lotu jarząbka
- byk – nazwa samca jelenia, daniela, łosia lub żubra
– C –
- cewki – kończyny sarny
- chłyst – młody samiec jelenia, odganiany przez byka do chmary łań
- chmara – stado jeleni, danieli, łosi i żubrów
- chyb – długa i gęsta szczecina na karku u dzika
- chwost – ogon muflona lub pęk długich włosów na końcu ogona dzika
- comber – część tuszy zająca i niektórych innych zwierząt łownych
- czarna stopa – teren bez pokrywy śniegu
- cieki-nogi kuraków. np u kuropatwy
– D –
- darniak – rogacz o wybitnie słabych parostkach i małej tuszy
- dryling – trójlufowa broń myśliwska o różnym układzie luf
- dwudziestka – myśliwska broń śrutowa kaliber 20
- dwunastka – myśliwska broń śrutowa kaliber 12
– E –
- ekspres – łamana, kulowa, dwulufowa broń myśliwska
– F –
- farba – krew zwierzyny
- fajki – kły wyrastające z górnej szczęki dzika
- fladry – sznury z zamocowanymi kawałkami czerwonego płótna używane do polowań na wilki
– G –
- gach – dorosły samiec zająca
- gamrat – odyniec w okresie huczki
- gawra – zimowe legowisko niedźwiedzia
- ględzenie – głos wydawany przez łanię
- grandle – szczątkowe kły w górnej szczęce u jeleniowatych
- grzęzy – wymiona samic Łosia i Jelenia
- grzybek – kula z broni gwintowanej po rozgrzybkowaniu
- guzik – zwykle pierwsze poroże kozła
- guzikarz – młody kozioł o porożu w kształcie niskich stożków, guzików
- gomółka – samiec okresowo nie posiadający poroża
- gwizd – ryj dzika
– H –
- haki – poroże kozicy
- huczka – okres godowy u dzików
– J –
- jasła – drabina na którą kładzie się karmę dla zwierzyny płowej
- jaźwiec – borsuk
- jucha – krew niedźwiedzia
– K –
- kaban – duży dzik
- kantak – pazur na tylnym palcu ptaka drapieżnego
- kęsy – zęby u drapieżników
- kicaj – zając, czasami królik
- kiść – zakończenie ogona żubra
- kita – ogon lisa
- klapak – nielotna młoda lub nielotna dojrzała kaczka w okresie zmiany upierzenia
- klapanie – pierwsza z czterech części pieśni tokowej głuszca
- klępa – samica łosia, łosza
- kniejówka – broń myśliwska o dwóch lufach – kulowej i śrutowej
- korkowanie – trzecia z czterech części pieśni tokowej głuszca
- kobylarz – bardzo duży wilk
- komora – klatka piersiowa u zwierzyny
- kopno – legowisko zająca w śniegu
- korona – zwieńczenie poroża jelenia w formie minimum trzech odnóg
- kot – zając
- kotlina – zagłębienie wygrzebane w ziemi, legowisko zająca
- koza – samica sarny
- kozioł – samiec sarny
- kraczajka – przenośna podpórka do broni (inna nazwa: pastorał)
- krykucha – dzika kaczka wyhodowana w niewoli, wykorzystywana do wabienia kaczorów na wiosennych polowaniach w okresie godów
- kucharka – pierwsza kaczka przybywająca na zloty
- kulka – haczyk służący do patroszenia ptactwa
- kulkowanie – patroszenie tuszki ptaka za pomocą kulki
- kwadruplet – oddane cztery celne następujące po sobie strzały
- kwiat – ogon zwierzyny płowej i borsuka
- kwiatek – biała sierść na końcu ogona lisa
– L –
- lampy – oczy wilka
- latarnia – głowa wilka
- legawiec – wyżeł
- licówka – łania przewodniczka
- linia – szereg myśliwych na polowaniu zbiorowym
- linijka – pojazd konny, służący do podwożenia myśliwych w trakcie polowania
- lira – ogon cietrzewia
- liszka – samica lisa
- liściarka – zebrane i zasuszone pędy drzew i krzewów, wykładane w zimie jako karma
- lizawka – urządzenie łowieckie instalowane w terenie, służące do wykładania soli dla zwierzyny
- locha – samica dzika
- loftki – gruby śrut o średnicy powyżej 4,5 mm używany do polowania na wilki
- loszka – samiec dzika w trzecim – czwartym roku życia
- loty – skrzydła ptaków
- lustro, lusterko – jasna sierść na pośladkach u zwierzyny płowej, u nasady ogona, talerz
– Ł –
- łałok – luźna, obwisła skóra podgardla żubra.
- łania – samica jelenia i daniela
- łańka – młoda łania, nie prowadząca cielaka
- łopaty – forma poroża łosia i daniela w postaci szerokich, spłaszczonych powierzchni zwieńczonych licznymi sękami
- łopatacz – samiec łosia, o porożu w formie łopat (zobacz: badylarz)
- łosza – samica łosia, klępa
- łoszak – młody łoś
- łowiec – stara nazwa myśliwego
- łyżka – ucho zwierzyny płowej
– M –
- maiż – młody orzeł, jastrząb lub sokół którego zaczęto wprawiać do polowania
- marczak – młody zając urodzony w marcu
- medalion – trofeum w formie spreparowanej głowy z szyją zwierzęcia
- mięsiarz – nieetyczny myśliwy, kierujący się głównie chęcią pozyskania tuszy
- mikot – wabik używany do wabienia kozłów
- miot – kolejne z pędzeń na polowaniu zbiorowym
- mykita – lis
- myłkus – samiec zwierzyny płowej o zniekształconym, zdeformowanym porożu
- mnich – samiec nie posiadający poroża
– N –
- nadoczniak – druga od czaszki odnoga w porożu jelenia
- naganka – naganiacze uczestniczący w polowaniu, płoszący zwierzynę w kierunku myśliwych
- narogi – jadalne narządy wewnętrzne u zwierzyny grubej
- na kulawy sztych – na ukos z przodu
- na sztych – na wprost z przodu, przodem
- nęcisko – miejsce wyłożenia przynęty dla zwierzyny łownej
- niedolisek – młody lis
– O –
- oczniak – pierwsza od czaszki odnoga w porożu jelenia, daniela
- odyniec – samiec dzika
- omyk – ogon zająca
- opierak – trzecia od czaszki odnoga w porożu jelenia
- organista – młody byk, pierwszy rozpoczynający rykowisko
– Ó –
- ósmak – samiec z rodziny jeleniowatych o porożu z trzema odnogami na obu rogach
– P –
- paśnik – drewniana konstrukcja służąca do dokarmiania zwierzyny grubej, szczególnie w okresie zimowym.
- parkoty – okres godowy u zajęcy
- parostki – poroże rogacza
- perły – charakterystyczne wyrostki kostne na porożu u jeleniowatych
- perukarz – kozioł o zdeformowanym porożu w formie narośli pokrytej scypułem
- pędzel – kiść dłuższych włosów u nasady penisa jelenia, muflona, dzika
- piastun – młody niedźwiedź, pozostający z matką do następnego roku
- pielesz – gniazdo ptaka drapieżnego
- pies – samiec lisa, borsuka, jenota
- płowa zwierzyna – sarny, daniele, jelenie i łosie
- podryw – sposób polowania, polegający na strzelaniu do ptactwa wypłaszanego przez samego strzelca
- pokot – ogół upolowanej zwierzyny, ułożony na zakończenie polowania z zachowaniem myśliwskiej hierarchii gatunków
- polano – ogon wilka
- pole – określenie wieku psa myśliwskiego – rok pracy psa
- ponowa – świeży śnieg
- posoka – farba, krew zwierzyny grubej
- posyp – paśnik dla kuropatw i bażantów formie daszku
- przelatek – dzik w drugim roku życia
- pudlarz – myśliwy, który podczas polowania grupowego oddał najwięcej chybionych strzałów
– R –
- rabiec – młody ptak łowczy, jeszcze pstrokaty; lub (z ros.), młody sokół lub jastrząb, nazwa od rabego koloru upierzenia
- rapcie – racice dzika
- rogacz – samiec sarny
- rosochy – poroże łosia w formie łopat
- rozłoga – rozstaw poroża zwierzyny płowej
- róże – pierścienie kostne u nasady poroża zwierzyny płowej
- rudel – stadko, stado saren
- rykowisko – okres, miejsce godów jeleni
– S –
- sadyba – koliba, kwatera myśliwska
- samura – stara samica dzika żyjąca samotnie
- scypuł – owłosiony, ukrwiony naskórek pokrywający formujące się poroże
- selekt – zwierzę kwalifikujące do odstrzału selekcyjnego, np. z powodu słabych cech dziedzicznych
- sęki – rogowe palczaste odrosty na łopatach daniela
- siuta – samica sarny
- skoki – nogi zająca
- słuchy – uszy zająca
- stawka – noga lisa i borsuka
- strzelba – śrutowa broń myśliwska
- strzyże – włosy u nasady nosa zająca
- suknia – sierść zwierzyny płowej i dzika
- szable – kły dzika wyrastające z dolnej żuchwy
- szarak – zając
- szczwacz – osoba układająca charty i ogary
- szczwać – polować z chartami
- szesnastka – myśliwska broń śrutowa kaliber 16
- szlifowanie – czwarta ostatnia część pieśni godowej głuszca
- szpicak – samiec z rodziny jeleniowatych w pierwszym porożu bez odnóg
- szydlarz – samiec z rodziny jeleniowatych w drugim porożu bez odnóg
- sztucer – myśliwska broń kulowa z gwintowaną lufą
- szóstak – samiec z rodziny jeleniowatych o porożu z dwiema odnogami na obu rogach
- siadło – drzewo, na którym zasiadł na noc głuszec
– Ś –
- ścinka – fragmenty sierści, odcięte od tuszy przez pocisk.
- ślepia – oczy drapieżników
- ślimy – rogi muflona
- świece – oczy żubra, zwierzyny płowej, kozicy, muflona i dzika
– T –
- tabakiera – zakończenie gwizdu, nos u dzika
- troki – rodzaj wielorzemykowych pęt, zazwyczaj skórzanych lub sznurkowych, służących do noszenia upolowanego ptactwa.
- trzeszcze – oczy zająca
- turzyca – sierść zająca i królika
- tusza – ciało upolowanej zwierzyny grubej
- tuszka – ciało upolowanej zwierzyny drobnej
- tyka lub tyczka – róg u samców z rodziny jeleniowatych
– U –
- ubić – trafić, upolować
- unosić – przyzwyczaić ptaka łowczego do przebywania na ręce sokolnika
– V –
- varmint – rodzaj sztucera z nieco cięższą, masywniejszą lufą, bez muszki i szczerbinki.
– W –
- wachlarz – ogon koguta głuszca
- wadera – samica wilka
- wiatr – węch u psa myśliwskiego
- dolny wiatr – charakterystyczny sposób pracy psa myśliwskiego, z głową przy ziemi
- górny wiatr – sposób pracy psa myśliwskiego, z głową uniesioną
- warchlak – młody dziczek w pierwszym roku życia
- wataha – stado dzików lub wilków
- wieniec – poroże jelenia
- wietrznik – nos psa i zwierząt drapieżnych
- widłak – samiec z rodziny jeleniowatych o porożu z jedną odnogą na obu rogach
- wnyk – pętla do łapania zwierzyny, zastawiana przez kłusownika
- wycinek – dzik samiec w trzecim – czwartym roku życia
- wykot – narodziny młodych u królika, zająca, sarny, kozicy i muflona
- wyprzedzenie – zakład jaki daje się celując i strzelając do poruszającego się zwierzęcia
– Z –
- zabawca – pies gończy, który nie mogąc odnaleźć tropu, głosi w jednym miejscu
- zestrzał – miejsce, w którym stało zwierzę w chwili przyjęcia kuli.
- zierniki – oczy ptaków
- złom – gałązka z drzewa iglastego wsadzana do pyska zwierząt ułożonych w pokocie
– Ż –
- żmurek – lis o kasztanowym kolorze futra
